Hmangaihna leh inngaihzawnna tel miah lova din chhungkua pawh hi chhungkaw tha ni tur chuan hmangaihnain a phuar khawm zui a ngai. Hmangaih em ema innei emaw tih pawh hi khua a lo reia inkham ta tlat, inthen ta an tam. Hmangaihna dikin a phuar lohte an ni fo thin.
Hmangaihna chu
Hmangaihna hrilh fiah hi a har khawp mai. Hrilh fiahna a tam theih lutuk vang a ni mai thei. Hrilhfiah aia hriat fiah chi a ni mah mah zawk ^wm e.
Hmangaihna hi thutiam keh chhe lo tur, rinna nung leh dik tlat reng tur a ni. Mahni hmasial hauh lova thinlung thianghlim atanga dik taka pe chhuaktu chuan a phu tawk a dawng lut ngei ngei ang – chu aia nasa pawhin. Hmangaihna hian rawng a bawlsaka a nun a hlan phal loh chuan hmangaihna tak tak a tling zo lo. Hmangaihna hming chhala mahni hmasial rilru put ruk a thiang ve lo.
Nula leh tlangval kara hmangaihna
Nula leh tlangval inhmangaihna hi a hlu a. Kan nun tihlimtu leh tinguitu, thu leh hla hausakna hai chhuahna hmanrua, chhungkaw bul in\anna hmanraw hlu tak a ni a. Hnual suat ngawt chi a ni lo. Mahse kan inlak run hleihnasa \hin deuh. Awm dunin hmangaihna a zual a, awm hran leh hmangaih a na ting mai (Presence sharpens love, absence strengthens it) tia hmangaihna la run leh hmangaihnain a chawm, hmangaihna tuipuia liluh barh barh an awm laiin, hmuh loh chu hmangaih loh mai (No see, no love) ti chi, hmangaihna hming tichhetute an awm ve bawk! Mi thiamten ‘hmangaihna chi li a awm e’ an tih zingah nula leh tlangval inhmangaihna hi chi khat a ni a. Heng hmangaihna chi li an sawi zingah hian a ‘hmangaihna’ lai tak hi chu a inang vek, a kalpui leh a mihring an hrang mai chauh niin a lang. Nula tlangval inkara hmangaihna chuan chhungkua a siam zui a. Chhungkaw \hang lian zel chu hmangaihna dikin min phuar zui zel a ngai. Chu kan inhmangaihna vawrtawp chuan khaw nge min thlen dawn tih hi kan inzawh fo a pawimawh khawp mai.
Pialral thleng phak hmangaihna
Chhungkuaa vanram kan kai dawn loh chuan Chhungkuaa kan inhmangaihna hi hmangaihna mak tak a ni ang. Nu ber emaw pa ber emaw hi zan tin Pathian thu hrilin chhuakin vanram pawh inhlangkai mah ila, kawppuite leh fate an kai ve chuan si loh chuan kan hmangaihna kha hmangaihna dik a ni dawn em ni?
Jakoba chuan ‘ka fate thutaka an awm aliama hlimna nasa zawk ka hmu lo’ a ti asin. Hlimna dangah hian kan lawm t^wk fo thin. Chhungkaw din nana nula leh tlangval inkara hmangaihna lo \iak hi pialral thleng phak hmangaihna a ni ngei tur a ni ang.
Inngaihzawnna
Mihringte hi ngaihzawng nei tura duan kan ni. Inngaihzawnna kawngah hian mahni insitna a lian duh viau a ni ^wm e. Ngaihzawng neih ve duh, nupui pasal nei ve duh \halaite hian mahni inrin t^wk ve tur a ni. Duhthu han sam ni pawha insam tling thei ngang lo an awm \hin a ni ^wm e. Pa pakhat duhthusam ve pawhin, “Rangkachak hlirin in sa ila, a daih ta lo a nih chuan bang thlang lam chu d^pte pawhin ping ta mai mai ila..” a ti e an ti. Duhthusam ta rau rau han insam daih ve hram mai ^wm a nia!
Aw, tawnmang mawlah pawh,
Suihlung ka rualpui si lo…
tih hlate sain kan indawm kun ngawih ngawih \hin em ni? A vanduai thlak leh lutuk. Duhthusam leh zelah pawh han insam tlin theih loh hi chu mahni insitna, hri tha lo a ni. Chapo si lovin, tling ve tawk, \ha ve tawk, hmu ve thei, phu ve nite hian inhre lui teh ang u. Kohhran Upa pakhat pawhin, “Kan vengah hian nula tha zet mai a awm a, phu lo kan inti vek mai a, rim ngam pawh kan awm mang lo va. Nakinah chuan kan khaw tlangvalah pawh kan cho ve tak mai khan a nei ta mai a. Amah lo va rim ngam awmchhun kha a lo ni tlat a, kan ui teh asin,” a ti. Kan dawih luatah hian kan chan tur tha thate pawh kan chan loh phah mai dawn asin!
Ngaihzawng neihte hi sual a ni lo. Neih pawh tum ve tur a ni. Duh ve si, zak bawk si, nei si, nei lo anga lan tum, a lem kan tam lutuk. Nula han try-te hi a zahthlak loh. Kan duh thu kan va hrilh ang a, min duh ve leh a tha, min duh loh leh pawi chuang lo. Nula hian hma la hmasatu nihte an hreh deuh. Mipain hma lak tan hi kan tih tur ve pawh a ni reng a ni. Nula tan pawh duhzawngte hi tihlan hreh tur pawh a ni lem lo. Puarak pawh hi a thing deuh tan.Hretu an tam mai mai, a mualpho thlak zawk. Mahni ngei hian hma la ila a him ber.
Mi pahnih indawrna hi mi zawng zawng hriata phawrh leh zel chi a ni lo bawk. Hmeichhe thenkhat hian, ‘He pa hian min rawn try a, ka lo duh si lo va’ tihte an ching ani ^wm e. Mipain an huaisenna zawng zawng sawm khawmin, an zahawmna zawng zawng thapin hma an rawn la ve a. Kan duh lo a nih pawhin lo tihmualpho zui kher a ngai lo, mawi lo a ni.
Ngaihzawng zawn dan hi a inang lo thei hlawm khawp. |henkhat chuan ngampa takin an khawih a, an kuah nghal bawrh bawrh a, an kuai bu nghal chawt chawt zel a. Chutianga tih theih pawh chu an tawng ve zel a. Mi thenkhat chu an fimkhur lutuk a, an thlek a, an bih a, an en a, an hnim a, a tha lo ve ve. Mihring indawr tawnna hi chu inzah tawnna telin a ni ngei tur a ni a. Fimkhur lutuk avanga hma lak ngam miah lo pawh hi hmuh zawh lohna a ni lawi si.
Ngaihzawngte leh nupui pasal atana tha hi nu leh pate nen thlan ho tur a ni. Nu leh pa leh chhungkaw duhzawng, chhungkaw milzawngte pawh zawn thiam a tha.
HMANGAIHNA TEHFUNG
‘Hmangaihna hi thi l ropui ber a ni ’ tiin kan ngaihzawngte laka kan rilru chu kan roh ve em em a, mahse chu hmangaihna ze dik tak chu kan la hre famkim si lo. Hmangaihna chi li a awm tih tuin emaw an sawi atangin kan inkara thil awm chu Agape a ni lo tih kan hria a, mahse nula leh tlangval inkara hmangaihna chu eng nge a nih a, eng zia nge a put tih kan hre thiam chuang si lo. Mi tam tak chuan inhrawm bawrh bawrh a, inkuah chawt chawt a, in ham duak duak a keng tel emaw kan ti a, kan dai baw ta fo mai lehnghal.
Rilrua ngaihtuah tur a tam a, rilru natnate pawh kan tawng kan tawng ve ta a. Ngaihtuah tur a va tam em tiraw! Hmangaihna hi eng nge maw ni le? Min hmangaih em? Ka hmangaih tak tak em? Nupui pasala neih tlak a ni ang em? Min nei duh tak tak ang em? Kan inmil ang em? Kan chhan thiam mai si loh zawhna a tam duh khawp mai. A mangang
zual chuan pangpar pawt til chunga ‘Loves me, loves me not’ (min hmangaih, min hmangaih lo) kan ti a, mahse chuti maia thliah fel mai chi a ni si lo.
Chuvang chuan hmangaihna tehfung, Krist ian Chhungkaw dinna bul \anna atana hman tur nia mi thiamten an sawi thin hi i’n bih chiang ve teh ang. I rilru mitthlaah i chhas kha lo teh zel chhin teh, a tling zo dawn em?
1) Zalen takin kan titi dun thei em? : I ngaihzawng hnenah sawi ngam loh i ngah a, hre lo se tih i la ngah viau chuan in la inhnaih tawk lo tihna a ni. Z>p ruk leh hrilh duh loh che a ngah chuan chutiang tho. ‘Hei hi ka sawi chuan… a hriat chuan min duh loh phah ang’ tihte kan hlau va. Hmangaihna dik chuan a famkim lohna leh thiam lohna zawng zawng a ngaidam thei zawk tih hriat tel a tha. - Hmangaihna takah chuan engkim inpawh takin a sawi dun theih thin.
Mitin hian thuruk bik, tuma hriat ve loh chi, mahni chauha thlana luhpui tur erawh kan nei thei tho va, chumi inzawh chhuah tum kher erawh a tul ber lo.
2) Thil Chin thanah (habit ) : Mi tin hian habit kan nei theuh va. Nun phung zia pawh kan nei. Thil chin tha lo e.g. zu, drugs, sahdah, meizial, tladah, fai lo, etc. kan ching tam fu. I bialnu/bialpa habit-ah khan duh loh, ngaih theih loh i nei em? Habit hi thlak a harsa fu a, sim har tak tak an ni thei. ‘Inneih hnuah ka siam tha mai ang’ tih rilruk ran ran i nei em? Inneihna hian habit a siam tha ngawt thei lo va, nun zia a thlak b^wih b^wih kher lo.
Chuvangin inngaihzawn laia kan ngaihtuah dan tur dik zawk chu : A thil chin nen hian ka hmangaih em? Tuna a thil chin hi sim lo mah se, a mize ngai reng hi nei tho ta se ka nei duh ang em? tih a ni.
3) Inkhawih loh-ah(No-touching ) : Duh takte bulah hian kut hi a hlei duh khawp. Kan thil duh tak mai hi chu han tuai leh han chul vel hi a ch^kawm \hin. Taksa itawmna hi hmangaihna emaw kan ti fo. Min tiphurtu apiang hi kan hmangaih ta mai emaw tih a awl. Khawih miah lovin i duh tho em? Hrawm bawrh bawrh lo che mah sela i duh tho em? Nge inkhalh neuh neuh a tul ziah? Sex hi hmangaihna tehfung emaw kan ti fo. Nula kar nan kan hmang fo va, kar
tluk theih an lo awm zel bawk si hian min tihuangtau zual a ni thei bawk
I bialpa/bialnuin sex hmang khera hmangaihna tehtir che a tum chuan a hmangaih lo tawp che tih hre rawh. Inneih hmaa sex hmam kher a ph
Fimkhur tak leh ngun thluk zawka ennawn a fin thlak fo.
I bialnu/bialpa chu i hre chiang em? A tun hma nun zawng zawng te, a tun dinhmun thlengin i hria maw? |halai tam tak, ngaihzawng neite hi an bialnu/bialpate chanchin hre thui miah si lova hmangaih inti ve em em an tam khawp mai. Nupa inthen leh tam takten an chhuanlam fo chu ‘Amah pawh, an chhungkua pawh ka lo hrechiang lo a ni, an lo mak lutuk!’ tih a ni fo.
Inhriat chianna hi a hnua rilru natna tam tak vengtu tha tak a ni. A mi zia, a duhzawng, a hun lo hman tawh, a virgin leh virgin loh, a nu leh pa, a thlarau nun, Pathian a tih dan, etc. hriat chian vek tum ang che.
5) Krista hmangaihtu-ah (The love for Christ ) : Ngaihzawng kan zawn lai atangin, ‘Krista hmangaihtu a ni em? Krista min hmangaihpui theitu a ni em?’ tih hi Kristian thalaiten hmangaihna tehfung pawimawha kan hman reng tur a ni. Ring lo mi leh ring lo mi innei chu an ring tual tual e, an ti A awmzia kan hre mai ang chu maw! Kan Pathian thu leh
kan Kohhran inkaihhruaina phei chuan ring lo mite nupui pasala neih a khap hial a ni.
Kristian chhungkua an sawi fo thin. A buaipuitu tam tak hi chu tar lam hret tawh an ni. Thalaiten kan ngaihven a tul ber zawk. Kristian chhungkua hi fate pian hnua tan
atan chuan a tlai lutuk hret. Inngaihzawn lai atanga a intan a ngai zawk asin.
6) Inhauh hnu, inngaihdamna-ah : Inngaihzawn lai te, inneih hnuahte pawh kan duh
takte nena inhnial leh inhauh chang a awm thei. Inhnial ngai loh leh inhauh ngai loh hi inhmangaihna tehfung tha a ni lo. Inhauh zawhah inngaihdam theihna lai hi a tehfung dik
zawk a ni. “Ka thiam lo a ni, min ngaidam rawh,” tih theih leh, “Ngaihdam hmak,” theih kha a tehfung dik a ni.
Hmangaihna tehfung tur hrang hrang kan sawi ta a. I bialnu/bialpa kha han ngaihtuah let vang vang la. I hmangaih em? A hmangaih che em?
A bul tanna dik
Chhungkua hi inneihna atanga intan a ni a. Pathianin nupui pasala insiama chi thlah turin min din a, inneihna pawh a chawimawi bawk. Chhungkaw bul tan fuh tur chuan inneihna dik atanga intan a ngai. An sawi fo Kristian Chhungkua hi inngaihzawn lai atanga a intan a ngai tlat. Inneih nan hian kum thuah hun thate pawh a awm ve reng a. Ziaktu thenkhat chuan, ‘hmeichhe tan kum 20 – 30 inkar, mipa tan kum 25 – 35 inkara nupui pasal neih a tha e,’ an ti. Hma lutuk a that lohna sawi tur tam tak a awm ang a, tlai lutuk that lohna sawi tur a awm bawk.
Inneih hun hi kuma teh fel ngawt chi a ni lo tih erawhchu hriat tur a ni. Innei tur chuan puitlin phawt a ngai a,puitling tehna hi kum a ni ngawt lo.
Mi puitling chu :
Nupui fanau chawm thei tura hna thawk taima leh thawh nei, naupang thang lian mamawh ang zela kaihruai thei tura rilru inpeih, sum khawl leh renchem thiam, mahni
hmasial lo, mahni thiam loh tuma ‘Ka thiam lo a ni, min ngaidam rawh’ ti theite hi an ni.
Nupui fanau chawm thei pawh ni si lovin nupui kan nei ve ngam mai thin hi kan ngaihtuah tawi vang a nih mai piah lamah kan chhungkaw kalphung hian a zir loh ve deuh
vang a ni tel ang.
Kan kalphungah hian ‘Nupui nei chu in dan nghal tur’ tih lo ni zawk se chuan chawm thei lo tur chuan an nei ngam lek lo mai thei a ni. Indan nghal tur pawh ni se ‘ka ngam’ ti thei turin kan rilru i siam teh ang u.
Thutiam hlauhawm
Kan inneihna thutiam hi kan ngaihtuah chian a ngai. Thutiam hlauhawm tak a ni asin! Chhuanlam dawrawm tete hmangin kan inthen fo. Pathian hmaa thutiam zahawmna hi ngaihtuah chian a ngai khawp. Roreltute 1 1:30–40-ah hian Pathian hmaa thutiamtu Jeptha chanchin kan hmu. A fanu a ch^nna tur khawp pawh ni se Pathian hmaa a thutiam chu Jeptha hian a hlen tho. ‘Pathian hmaah ka k^ ka lo ang tawh si a’ a ti mai a ni. Pathian hmaa kan thutiam hi hlen ngei a tul asin.
Kan thutiam lam ngaihtuah thleng tawh lo hian ‘ka haw dawn’ tih leh ‘haw rawh’ tih hi kan chhak chhuak rang thei lutuk a. Thinrim deuh apianga he thu kam hnih lek
chhak chhuah fo avanga intitlawmngai a, in\hen hlen an awm thin.
Hmangaihna vawrtawp
George Jaegera’n a pa leh a fapa pathum Atlantic tuipuia sangha man turin a hruai a. Thlipui leh tuifawn avangin an lawng a chhia a, a mi hruaite chu an thi vek a. Darkar riat hnuah vau kamah a inhai chhuak a, a chhungte ruang chu a hnuk chhuak vek a.
“An thi tawh tih ka hria, mahse pawm harsa ka tih em avangin ka pawm duh lo niin ka hria. Chuvang chuan tui ka hleuh fat fat ringawt mai a ni,” tiin a sawi. “Ka fapa t> ber, Clifford-a chu a thi hmasa ber a. Thihna hi Lal Isua hnen thlen theihna a nih avangin thihna hi hlau lo turin ka fate hi ka zirtir fo thin a. Ka fapa tlum ber chau lutuk tawh chuan a thih dawn tepah, “Heti hrim hrim ai chuan a chanchin min hrilh thin Isua hnena hahdam taka awm kaduh zawk e, a ti,” tiin amah kawmtu chanchinbu mite chu a hrilh a ni.
Chu zan rapthlak tak chu hrehawm hle mah se, George Jaeger-a’n kum 15 chhung zet ‘pa’ a lo nih tawhnaa a fate a zirtirna hlawhtlinzia a lan zan a ni ta thung a ni.
Thihna hlim kawr ruamah pawh thlaphang lova hlim taka Isua hnen pantir thei tur chuan hna thawh nasat a va tul em! Hah em ema dam khaw chhuah tuma tui hleuh tauh tauh ai chuan a pain a lo hrilh fo Isua hnena thlamuang taka chawlh chu naupangt> chuan a thlang ta zawk a. A pa chuan kum tam tak a lo zirtir tawh rah chu hmuin, a rin Pathian hnenah thlamuang takin a fapa chu a thlah liam thei ta a ni. Chu aia Kristian chhungkaw tehna fung tha chu a awm dawn em ni?
Thihna hi kan la hmachhawn theuh tur thil chiang sa awm chhun a nih avangin chumi atana inpuah chahtir chu fate laka kan mawhphurhna a ni a. Kan fate hi thlamuang
taka Isua hnena chawl tura rilru dam zana kan thlah liam theih nan nu leh pate hian mawh kan phur lian hle a ni.
Lei hrehawm kalsan a, chik taka Isua hnena an kal theihna tur hi Kristian chhungkua kan inenkawlna kawnga kan vawrtawp tur chu a ni. Hmangaihna vawrtawp chuan chatuan nun a duhsak tur a ni.
Thalaite hian ngaihzawng kan neih a, hmangaihna kan buaipui a, nupui pasal nei tura kan rilru kan buatsaih lai hian chumi thleng chu kan ngaihtuah nghal a ngai.
Kan fate leh kan kawppuite tel lova pialral kai chu, Hmangaihna mak tak a ni dawn asin.
Chuvang chuan chhungkaw kima vanram kan thlen theuh theih nan, tun atang hian Hmangaihna dik takin i in hmangaih ang u.
‘LALPAN mal min sawm sak rawh se.’
